یلداتون مبارک

شب یلدا از نظر علم نجوم

شب چله یا یلدا از دیدگاه علم نجوم، به این دلیل رخ می‌دهد که خورشید در طول سال به طور مداوم در مسیر خود جابه‌جا می‌شود. از آغاز تابستان، خورشید هر روز کمی نزدیک‌تر به جنوب طلوع می‌کند و در همین حالت، هنگام غروب نیز کمی نزدیک‌تر به جنوب غروب می‌کند. این حرکت خورشید باعث می‌شود که موقعیت خورشید در آسمان تغییر کند و از مرکز آسمان به سمت جنوب متمایل‌تر شود. این تغییرات باعث کوتاه شدن طول روز و افزایش زمان تاریکی می‌شود.

در روز یکم دی، خورشید به موقعیتی به نام “انقلاب زمستانی” می‌رسد. به عبارت دیگر، در زمان طلوع، خورشید به پایین‌ترین نقطه جنوبی خود، یعنی ۲۳٫۵ درجه شرقی، می‌رسد. از این روز به بعد، مسیر طلوع و غروب خورشید معکوس می‌شود. به این معنی که نقاط طلوع و غروب خورشید از سمت جنوب دورتر می‌شوند و به سمت شمال نزدیک‌تر می‌شوند. در نتیجه، روزها طولانی‌تر و شب‌ها کوتاه‌تر می‌شوند. این رویداد در تاریخ یکم تیر نیز تکرار می‌شود.

بنابراین، شب چله یا یلدا ناشی از تغییرات موقعیت خورشید در مسیر خود است که منجر به کوتاه شدن طول روز و افزایش تاریکی شب می‌شود.

رسم و رسوم شب یلدا

آداب و رسوم شب یلدا در طول زمان تغییرات چندانی نکرده‌اند. در این شب، مردم به برگزاری مراسم‌های خاصی می‌پردازند که به تعبیری نمادین هستند:

آتش

در گذشته، در شب یلدا، خانواده‌ها دور آتش جمع می‌شدند و این آتش نماد خورشید بود. در حال حاضر، مردم از بخاری‌ها استفاده می‌کنند تا فضا را گرم کنند. برپا کردن آتش در گذشته به منظور پاسداشت خورشید و در برابر تاریکی و نیروهای اهریمنی بود.

مثل‌گویی یا قصه‌خوانی

در شب یلدا، خانواده‌ها در کنار هم جمع می‌شوند و پیرترها داستان‌ها و قصه‌ها را برای همه تعریف می‌کنند. این قصه‌ها اغلب شامل داستان‌های غیر واقعی و قهرمانانی همچون جانوران، دیوان و پریان می‌شود و به منظور سرگرمی و خوشایند کودکان گفته و شنیده می‌شوند.

فال حافظ

در شب یلدا، بسیاری از خانواده‌ها به دیوان حافظ مراجعه کرده و فال می‌خوانند. در این مراسم، فرد نیت می‌کند و بزرگترین عضو مجلس کلماتی همچون “ای حافظ شیرازی، تو کاشف هر رازی، من طالب یک فالم، بر من نظر اندازی…” را تکرار می‌کند.

شاهنامه خوانی

یکی از آیین‌های بسیار مهم و جذاب شب یلدا، شاهنامه‌خوانی است که جزء جدایی‌ناپذیری از این مراسم است. این رسم در ایران از زمان‌های قدیمی رواج داشته و به شیوه‌ی نقالی اجرا می‌شده است. شاهنامه‌خوانی با صدای زیبا و عاطفی خوانندگان، جذابیت و شور و شوق بیشتری به شب یلدا می‌بخشد. اما متأسفانه، این رسم قدیمی در حال نابودی است و به تدریج در حال فراموشی می‌رود.

این رسم نقالی، که از طریق شعرهای شاهنامه اجرا می‌شود، به عنوان یک هنر گویا و شناخته شده بود. خوانندگان با صدایشان، جان به شاهنامه می‌بخشیدند و داستان‌های قهرمانانه و افسانه‌ای را برای حاضران تعریف می‌کردند. این رسم زیبا، همچنان در یادگاری‌ها و خاطرات گذشتگان باقی مانده است و افرادی که چنین فردی در خانواده خود دارند، بسیار خوش‌شانس هستند.

با توجه به ارزش و اهمیت شاهنامه به عنوان یکی از شاهکارهای بزرگ ادبیات فارسی، ضرورت حفظ و احیای رسم شاهنامه‌خوانی بیش از پیش احساس می‌شود. باید تلاش کرد تا این رسم بازتولید و به نسل‌های آینده منتقل شود و گواهی بر بزرگی و غنای ادبیات ایران باشد. بازگشت این رسم به جامعه و تقویت و ترویج آن می‌تواند به تثبیت هویت فرهنگی و ارزش‌های فرهنگی ما کمک کند.

آداب و رسوم شب یلدا از تاریخ گذشته به امروز به عنوان یکی از جشن‌های مهم و پرطرفدار در فرهنگ ایرانی حفظ شده‌اند و مردم با شادی و خوشحالی این مراسم را جشن می‌گیرند.

چند بیت شعر مناسب از حافظ درباره‌ی شب یلدا

1. “شب یلدا، شعله‌های دل را برافروز
   بگذار ستاره‌ها، در آسمان برقصند
   زمستان بی‌کسی را بهار احساس کند
   زندگی مجدداً، در سینه‌ها برپا شود.”
2. “شب یلداست و در دلمان آتشی فروزیده
   به کنار یاران، در آغوش دوست بنشینیم
   شعرهای عاشقانه را با ناله‌ها آغاز کنیم
   دلبری‌های مهربان، در دستان بگیریم.”
3. “در شب یلدا، عشق را به دل آوریم
   با ستاره‌ها، رقص بزنیم و شادی کنیم
   نسیم وصلت بر دل‌ها بپیچد
   در آغوش شب، به آرامش بخوابیم.”
4. “شب یلدا، زمستان را بهار کن
   با شعله‌های آتش، درد و غم را بسوزان
   در خلوت شب، امانت را به دل ببند
   عاشقانه‌ها را در گوش دل‌ها بگویان.”
5. “شب یلداست و در دلم آتشی فروزیده
   با شعرها، دل را به شادی بنشینان
   دستان عشق را در دستان هم بگیریم
   در خلوت شب، به شور و نغمه بخوانیم.”

چند بیت از شاهنامه درباره شب یلدا

1. 1. “شب یلداست و زمین پر است از نور
      درخشش خورشید در دل شب معجزه‌ای است
      دیوانگان شب را به شادی می‌پذیرند
      عاشقان به سوی امید و شور می‌رود راه”
   2. “شب یلدا، شبیست که زمین در آغوش است
      آسمان به افلاک پایمال است
      دیوانگان در زیر سایه‌ی ستارگان می‌رقصند
      شبی که جان و روح را پر از شادی می‌کند”
   3. “شب یلدا، شبی است که دستان مهتاب
      روی زمین می‌گذارد و به تماشا می‌نشیند
      در آغوش شب، دل‌ها شادی می‌یابند
      شعله‌های عشق در دل شب می‌جوشند”
   4. “شب یلدا، شبی است که شعله‌های آتش
      در دل طبیعت می‌پراکنده می‌شود
      نغمه‌های شادی در هوا پیچیده است
      شبی که زمین را با آتش عشق فروخته است”
   5. “شب یلدا، شبی است که گل‌ها می‌خندند
      باد صبح، نسیم شب را به همراه می‌آورد
      در دامن شب، رویایی آغاز می‌شود
      شبی که جان را با زیبایی می‌سراید”